Opleiding Situationele Commandovoering en Brandbestrijding 2.0, Brandweeracademie/ IFV, Oefencentrum Weeze, Duitsland

Aanleiding

De aanleiding vormt mijn bijdrage aan de Human Factors binnen de situationele commandovoering. Gedurende de pilot die vorig jaar startte, train ik in Weeze OvD'en in tactical breathing, body awareness and situational awareness. Om mijn bijdrage de komende periode te optimaliseren had ik tijdens een eerder evaluatiegesprek voorgesteld om de opleiding als 'observer' bij te wonen. Fred Vorenkamp, senior-trainer en adviseur bij de Brandweeracademie,  stelde toen voor dat het beter zou zijn om volwaardig deel te nemen, dat bleek een geweldige mogelijkheid om me verder te verdiepen in deze methodiek en te leren van collega-professionals uit het veld. Als oud-brandweervrijwilliger binnen de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond voel ik me sterk betrokken bij het operationele werk en vind ik het mooi wanneer ik vanuit mijn expertise een bijdrage kan leveren en mogelijk een verschil kan maken.

Theorie

Om de methodiek efficiënt te kunnen toepassen stonden de eerste twee dagen in het teken van theorie en praktijkvoorbeelden, waarbij iedereen zijn leerdoelen moest verfijnen, die hij als opdracht voorafgaand aan de opleiding had moeten formuleren. Tevens hadden de deelnemende officieren een complexe praktijk casus voorbereid om die aan elkaar te presenteren.

Situationele commandovoering

Naar aanleiding van grote incidenten in het recente verleden is deze methodiek van werken verder ontwikkeld en wordt deze geïntegreerd binnen brandweer Nederland.
Defensie kent al sinds jaar en dag de opdrachtgestuurde commandovoering (Auftragstaktik) waarbij het oogmerk van groot belang is. Binnen een vooraf bepaalde bandbreedte kunnen eenheden autonoom aan de slag om hun doelen te bereiken.

Swarming

Een belangrijk begrip en uitgangspunt is 'Swarming', 'zwermen', analoog aan zwermen vogels en scholen vissen die synchroon en autonoom bewegen, zonder dat er een duidelijke leiding lijkt te zijn. In complexe en grote incidenten komt een OvD ter plaatse. Om te voorkomen dat hij/zij onmiddellijk in het incident gezogen wordt en geen beeld kan ontwikkelen, kan de OvD beslissen om al aanrijdend, op basis van de incident informatie, van een afstand gegevens te verzamelen, middels de FABCM. Zwermen is een fluïde vorm van commandovoering, waarbij de bevelvoerders en hun manschappen een grote mate van autonomie toebedeeld krijgen om op die wijze effectief het incident te kunnen bestrijden. In het begin van een incident is er vrijwel altijd sprake van chaos.

Hierbij is het wezenlijk dat de OvD een tijdspanne hanteert van t+ 15 of t+ 30 minuten, zodat hij tijdig kan opschalen om de te verwachten moeilijkheden en de mogelijke uitbreiding (van bijvoorbeeld een brand) op te vangen.

FABCM

Dit staat voor Feiten, Analyse, Besluitvorming, Communicatie en Monitoren. Door een beeld te vormen en te analyseren wat er mogelijk aan de hand is, kan de OvD op basis daarvan opschalen en zijn/haar bevelvoerders de opdracht geven om naar eigen inzicht te zwermen. Voordat de OvD ter plaatse is gaat de bevelvoerder van de eerste Tankautospuit sowieso al autonoom aan de slag. Als het type incident het toelaat kan deze werkwijze gecontinueerd worden. Wanneer bijvoorbeeld de veiligheid van de manschappen direct bedreigd wordt en/of de bevelvoerders vastlopen, kan de OvD besluiten over te schakelen naar hiërarchische of specialistische commandovoering. Dat kan het geval zijn bij grote incidenten met gevaarlijke stoffen en/of instortingsgevaar, waarbij specialistische ondersteuning noodzakelijk is.

Indeling incidenten

Een incident kan simpel zijn: basaal en overzichtelijk, waarbij hiërarchisch gestuurd kan worden.
Daarentegen kan bij een ingewikkeld incident, wanneer de OvD kennis en kunde mist, specialistische ondersteuning ingezet worden, zoals bijvoorbeeld een Adviseur Gevaarlijke Stoffen (AGS) en Technische Hulpverlening (THV)/USAR.
In het geval van een complex incident heeft de OvD geen idee wat er gebeurt en kan zodoende 'swarming' (onder bepaalde voorwaarden) ingezet worden.

Kenmerkenschema

Vanzelfsprekend werkt de brandweer met structuren en schema's om zicht te creëeren en een incident zo effectief mogelijk te kunnen beheersen.
Het zogeheten kenmerkenschema van waaruit gewerkt wordt omvat: Mens, Gebouw, Brand, Interventie en Omgeving.
Deze aspecten spelen een wezenlijke rol en zullen meegenomen moeten worden bij de bestrijding van een incident.

Inzetplan

Op het moment dat de OvD zijn 'fact finding' heeft gedaan en beeld heeft, zal hij in het geval van 'swarming' contact zoeken met zijn bevelvoerders en met hen afstemmen en eventueel ontbrekende informatie aanvullen om zodoende een voorlopig inzetplan vast te stellen. Zoals gezegd, een incident verandert voortdurend, zodat het her-ijken een doorlopend proces is. Wanneer blijkt dat het incident niet te overzien is, zich (snel) uitbreidt, kan de OvD opschalen, meerdere (H)OvD'en laten alarmeren met de daarbij behorende specialisten en brandweereenheden.

Human factors

Om een incident te kunnen bestrijden zul je je als (H)OvD, bevelvoerder, manschap bewust moeten zijn van je systeem en de interne en externe invloeden die jouw waarneming, mate van alertheid, handelen en geestesgesteldheid beïnvloeden. Vermoeidheid, honger, dorst, angstgevoelens, pijn, maar ook lawaai, weersomstandigheden, paniekreacties van omstanders en andere stressoren spelen daarbij een grote rol.
In de workshops Tactical Breathing, Body- and Situational Awareness leer ik hen praktische vaardigheden en reik ik handelingsperspectieven aan om het mentale en fysiologische systeem te ondersteunen en te balanceren.

Oefenen

Door te oefenen, zowel virtueel binnen als praktisch buiten, werd de werkelijkheid fel realistisch. Temidden van ervaren officieren lag de leercurve voor mij hoog en kon ik accelereren en vooruitgang boeken. Feitelijk de beste leeromgeving die ik me kon wensen. Door actief deel te nemen, te zien wat er om me heen en bij anderen gebeurde, voortdurend te evalueren, kon ik mijn eigen handelen ook spiegelen. In de praktijkcasussen werd ik als 'OvD' geconfronteerd met chaos en talrijke stressoren. Ik had me in ieder geval voorgenomen zoveel mogelijk bij mezelf te blijven en goed te kijken wat er zou gebeuren. Het voornaamste doel was dat ik zicht zou krijgen op de essentie van deze methodiek in relatie tot lichaams- en omgevingsgewaarzijn, tevens dat ik mezelf zou trainen om beeld te vormen binnen een grootschalig incident en de verzamelde informatie te vertalen naar een zo realistisch en effectief mogelijke inzetplan.

Ruis

De externe ruis bleek tamelijk confronterend te zijn. Als het buiten chaos is, kun je maar beter zorgen dat je van binnen stil bent. Het ontbrak mij natuurlijk aan gedegen kennis over brandverloop, natuurkundige processen, gevaarlijke stoffen en aanverwante zaken, dat probeerde ik te ondervangen door in het begin van een incident op te schalen en externe adviseurs op te roepen en onderwijl m'n verkenning uit te voeren. Als het erom gaat of ik daadwerkelijk 'levens' zou hebben gered en het incident effectief zou hebben bestreden, dan weet ik dat niet, omdat het me ontbrak aan ervaring en kennis op dit niveau. Dat laat onverlet dat ik mijn voornaamste doel wel bereikt heb en er gevoel bij heb waar (H)OvD'en tijdens incident bestrijding doorheen gaan.

Voelen is (innerlijk) weten

Doordat mijn opnamevermogen door de veelheid aan prikkels en informatie overvoerd werd, merkte ik dat ik begon te transpireren en m'n handen trilden toen ik een situatieschets aan het tekenen was tijdens een daadwerkelijke rondom verkenning van een brandend object. Ook negeerde ik grotendeels een HBHV'er die mij direct bij aankomst benaderde en waar ik mijn oordeel gelijk op losliet. Zijn reden om zijn BHV-ploeg terug te trekken en de bejaarden in het tehuis niet te redden vond ik verwerpelijk en dat oordeel beïnvloedde mijn vermogen om echt te zien, zodat ik niet zag dat hij werkelijk zijn best deed. Daarom is oefenen zo belangrijk, om ingesleten gedragspatronen, programma's en overtuigingen bewust te worden, want die kunnen de veiligheid en de bestrijding van een incident nadelig beïnvloeden. Een andere interessante gebeurtenis deed zich voor toen de bevelvoerder van de TS 110 naar buiten kwam en aangaf dat hij en zijn ploeg er doorheen zaten. Hoewel ik waarnam dat hij uitgeput was en dat zijn ademhaling hoog zat, ik attendeerde hem daar nog op en vervolgens vroeg ik over de porto om een persvoorlichter en had ik geen/onvoldoende oog voor de werkelijke noden van de bevelvoerder. Typisch een situatie waarbij de 'overkill' aan gebeurtenissen, meldingen, ruis en de wens om het incident zo snel mogelijk beheersbaar te maken, mijn waarneming belemmerde. De bevelvoerder had vooral mijn arm om z'n schouder nodig. Dat heeft me aan het denken gezet.

Proces

Samen met de acht OvD'en uit den lande en mezelf als externe specialist, zijn we als groep door drie senior trainers en een 'virtual reality' deskundige vijf dagen intensief bloot gesteld aan complexe, grootschalige scenario's. De OvD'en gaan er bij terugkeer in hun veiligheidsregio onmiddelijk mee aan de slag en ik ben heel benieuwd wat hun ervaringen zullen zijn. In vijf dagen tijd beheers je geen nieuwe methodiek hoewel meerdere OvD'en aangaven dat ze elementen van 'swarming' zonder het zo te noemen in grote lijn al toepasten. Ik voel me geïnspireerd door deze ervaring, de fijne contacten en de uitstekende leeromgeving.
Waar het me zal brengen, weet ik niet, wel dat ik het onderwerp op meerdere niveau's wil onderzoeken, uitwerken en toe zal passen binnen mijn werkgebied.